آشنایی با اتوکلاو

اتوکلاو امروزه در بیمارستان ها، صنعت و صنایع غذایی کاربرد زیادی دارد، با استفاده از بخار آب به استریل کردن ابزارآلات کمک میکند. در این مقاله با انواع و چگونگی کار اتوکلاو آشنا خواهید شد.

تعریف اتوکلاو

اتوکلاو دستگاهی است که، بیشترین کاربرد آن در استریل کردن لوازم و تجهیزات پزشکی، صنعت غذایی و نساجی و ..می باشد ؛ و مدت زمانی که ممکن است کار آن به طول انجامد به بار و وسایل داخل محفظه بستگی دارد که از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان میبرد. این وسیله قادر است که اقلام و تجهیزات را در انواع مختلف و شکل‌های متفاوت پاک‌سازی و میکروب زدایی کند. که مراحل کار با آن به صورت تمیز کردن، از بین بردن آلودگی، بررسی کردن و نظارت، استریلیزاسیون، تحویل دادن مواد و لوازم، ذخیره کردن و آماده سازی است.

چگونگی کار اتوکلاو

اتوکلاو جزو ماشین‌ آلاتی است که با حرارت آب تحت فشار برای استریل کردن و سترون زدایی ابزار آلات کاربرد دارد.
سترون سازی به مراحلی از یک فرایند گفته می‌شود که طی آن میکرو ارگانیسم ها و عواملی که باعث انتقال آن می‌شوند مانند قارچ‌ها، میکروب‌ها و ویروس‌ها را از روی اجسام و تجهیزات نابود می‌کند. با توجه به نوع جنس مواد موجود در تجهیزات استریلیزاسیون به روش‌های مختلف انجام می‌گیرد. گرمای خشک، گرمای مرطوب،رادیواکتیو، فیلتراسیون شیمیایی روش هایی می باشند که برای استریل کردن تجهیزات مورد استفاده قرار میگیرد.
دستگاه اتوکلاو درون محفظه ای در بسته قرار دارد ؛ اگر دمای آن بالاتر از ۱۰۰ درجه سانتی گراد برسد آب داخل محفظه تبدیل به بخار میشود.

وقتی که قصد دارید از اتوکلاو برای ضد عفونی محصولات پلاستیکی ، محیط های کشت و … استفاده کنید برای اینکه به ابزارها اسیبی وارد نکند بادی دمای آن را ۲۰ تا ۴۰ درجه پایین بیاورید. اتوکلاو به دلیل اینکه از حرارت مرطوب استفاده می‌کند قادر است که این تجهیزات را ضدعفونی کند.

اتوکلاو فقط مختص به از بین بردن ویروس ها نیم باشد و کاربردهای دیگری نیز دارد. یکی دیگر از نکاتی که در استفاده از اتوکلاو باید به یاد داشته باشید این است که این دستگاه نیاز مبرم به مراقبت و بازرسی دائمی دارد.
اقدامات زیر برای شروع به کار دستگاه اتوکلاو ضروری است.

• بخار آب اشباع شده
• دمای مورد نیاز
• زمان کافی

بعد از اینکه دستگاه اتوکلاو به دمای مورد نیاز خود رسید کار استریل کردن انجام می‌گیرد.
با توجه به نوع ساخت و طراحی دستگاه اتوکلاو ، این دستگاه به سه دسته مختلف با توجه به نوع و جنس تجهیزات طبقه بندی شده است که هر دسته برای مواد و تجهیزات مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. N,S,B طبقات نامگذاری شده برای دستگاه اتوکلاو می باشد.
با توجه به طبقه بندی صورت گرفته هر کدام از این دسته بندی‌ها برای موارد خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طبقه بندی دسته B

اتوکلاو های این دسته توانایی این را دارند که انواع تجهیزات و لوازم پوشش دار جامد و حتی بدون پوشش و یا مواد که در نساجی و ابزار آلات سوراخ دار مدل Bو A را استریل کند. اتوکلاو ها طبقه B دارای پمپ قدرتمندی به نام وکیوم می‌باشند که قادر است در دستگاه ۹/۰ بار باعث ایجاد خلأ بشود.

طبقه بندی دسته N

باید در خرید این نوع دستگاه اتوکلاو دقت زیادی به خرج دهید زیرا با توجه به برنامه ریزی که در این نوع دستگاه صورت گرفته استاین وسیله قادر است ابزار آلات و تجهیزات بدون پوشش را استریل نماید و در مورد تجهیزات پوشش دار و حتی حفره دار تضمینی برای انجام استریل وجود ندارد.

طبقه بندی دسته S

اتوکلاو نوع S قادر است استریل هر نوع ابزار و یا وسایلی را که کارخانه سازنده به عهده آن گذاشته است را انجام دهد ازجمله؛ استریل جامدات پوشش‌دار، بدون پوشش، در نساجی، ابزارآلات حفره دار نوعB و حتی گاز تک لایه.
این دستگاه حتی می‌تواند با پمپ وکیوم نیز کار کند و حتی در نبود این پمپ نیز می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد.
نوع دیگری از اتوکلاو ها وجود دارد که به اتوکلاو fast نامیده شده‌اند که این نوع اتوکلاوها در مراکز دندانپزشکی و یا کلینیک‌ها به دلیلی اینکه بتوانند تجهیزات را به سریع‌ترین حد ممکن استریل نمایند به کار می‌رود و دارای حجم کمتری است.

روش استفاده و کار کردن با اتوکلاو

• برای شروع به کار دستگاه، وسایل و تجهیزات را با فاصله از هم درون اتوکلاو بچینید به خاطر داشته باشید دستگاه را زیاد از وسایل پر نکنید و به مقدار آب نیز توجه کنید که به اندازه باشد.

• قبل از کار اطمینان پیدا کنید که درب اتوکلاو را محکم بسته باشید و پیچ‌های آن شل نباشد. از سالم بودن واشر درب اتوکلاو اطمینان حاصل کنید.

• در لحظه اول باید دریچه خروجی را باز بگذارید تا هوا درون آن رفت و آمد کند وقتی که هوا از داخل اتوکلاو خارج شد دریچه را بسته تا دمای دستگاه به دمای مورد نیاز برسد وقتی که به دمای مد نظر رسید. زمان را ثابت کنید و دما را در همان حال نگهدارید.

• وقتی کار دستگاه به اتمام رسید دستگاه را به همان حال رها نکنید و نظارت کافی رویان داشته باشید

• بعد از تمام شدن فعالیت، وقتی دمای دستگاه به ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد رسید دریچه هوا را به آرامی باز کنید دقت داشته باشید که دریچه هوا نباید به مدت زمان طولانی بسته بماند.

• بعد از کار اگر صدای سوت دستگاه قطع شد پیچ‌های در ب اتوکلاو را از هم باز کنید. به خاطر داشته باشید که قبل از خشک شدن وسایل و تجهیزات را از داخل دستگاه خارج نکنید.

انواع اتوکلاو

در طراحی اتوکلاو دو نوع طرح وجود دارد؛ صفحه اتوکلاو در بالا و صفحه اتوکلاو در روبه‌رو

• صفحه اتوکلاو در بالا: این نوع از دستگاه‌های اتوکلاو که به شبیه به زودپزهایی که در خانه‌ها شما وجود دارد است یکی از انواع خطرناک اتوکلاو است زیرا نیاز به حرارت خارجی دارد. در این نوع از دستگاه‌ها درب از بالا باز می‌شود و به پیچ‌هایی که در پایین قرار دارد سفت می‌شود. در بیرون این نوع دستگاه‌ها فشارسنجی وجود دارد کهنشان می‌دهد که فشار درونی اتوکلاو را نشان می‌دهد. در ضمناین نوع دستگاه اتوکلاو باید به‌وسیله افراد با تجربه به کار گرفته شود تا از خطران کاسته شود زیرا برای افراد بی تجربه ممکن است خطر آفرین باشد.

• صفحه اتوکلاو در روبه رو: به خاطر راحتیکار آب این نوع دستگاه‌ها، استفاده زیادی از آن‌هامی‌شود و در بیمارستان‌ها و.. از آن برای ضدعفونی کردن وسایل استفاده می‌کنند. این اتوکلاو به شکل جعبه است و فضای زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.این دستگاه قابلیت کنترل اپراتور را دارد که بتواند دمای و زمان کار دستگاه را مشخص کند. این دستگاه قادر است که دما و فشار را اندازه بگیرد و آب را برای استریل کردن مواد به بخار تبدیل کند.

اجزای اصلی اتوکلاو

دستگاه اتوکلاو از اجزای زیر تشکیل شده است:

• چمبر: قسمتی از دستگاه است که تهی‌ات و وسایل برای استریل شدن بر روی آن قرار داده می‌شوند.

• مخزن آب اصلی: در این قسمت آبی که برای استریل کردن مورد نیاز است جمع آوری می‌شود.

• مخزن وکیوم: در این قسمت از دستگاه اتوکلاو بخاری که در هنگام وکیوم برگشته می‌شود جمع آوری می‌شود. این آب به دلیل اینکه با وسایل درون دستگاه تماس داشته است دیگر مورد استفاده قرار نمیگیرد.

• پمپ وکیوم: در دستگاه‌هایی که دارای سیکل وکیوم هستند برای ایجاد خلأ کاربرد دارد.

• بویلر: دستگاه حرارتی سطحی است که برای گرم کردن آب و یا تولید بخار از آن استفاده می‌شود که دارای حجم ۴۰۰ سی‌سی می‌باشد.

• خشک کن: در دستگاه‌های اتوکلاو برای خشک کردن و گرفتن رطوبت تجهیزات به کار گرفته می‌شود.

• دریچه ایمنی: این دریچه از به وجود آمدن فشار زیاد و اضافی درون دستگاه جلوگیری می‌کند.

• درب اتوکلاو: محفظه داخلی که برای استریل کردن تجهیزات می‌باشد را از بیرون جدا می‌کند و وقتی که فشار درونی دستگاه بالا رفت مانع از باز شدن محفظه اتوکلاو می‌شود.

• محفظه استریلیزاسیون: این محفظه برای استریل و ضدعفونی کردن تجهیزات مورد استفاده قرار می‌گیرد و لوازم در داخل آن قرار داده می‌شوند. داخل این محفظه در هنگام کار پر از بخار آب می‌شود.

• فشار سنج اتاقک: این فشار سنج برای اینکه بتوان بخار داخل استریلیزاسیون را بررسی کرد در اتوکلاو وجود دارد.

• فشار سنج بیرونی: فشار سنج بیرونی برای سنجش بخار روی محفظه بیرونی را نشان می‌دهد.

نکاتی در مورد استفاده از اتوکلاو

برای استریل کردن لوازم و تجهیزات یکی از بهترین وسایلی که وجود دارد اتوکلاو است که در حین کار محفظه آن با بخار تحت فشار پر می‌شود و باعث ضدعفونی کردن و استریل شدن ابزارها و تجهیزات می‌شود.

لازم بودن بسته بندی در زمان استفاده از اتوکلاو

اجرای بعضی از روش‌ها و نکات در هنگام کار باعث می‌شود که کار نتیجه بهتری داشته باشد. در استفاده از اتوکلاو پوشش اولیه که از مواد آلوده و پوشش ثانویه که این مواد را در بر می‌گیرد استفاده کنید.این پوشش باید رسانای گرما باشد، مقاوم به حرارت و گرما باشد سوراخ نشود. به چند گزینه مورد استفاده برای پوشش دهی مواد آلوده اشاره می‌کنیم:

• شیشه پیرکس
• پلی پروپیلین و پلی کربنات
• فولاد ضد زنگ

نکات ایمنی در حین کار با اتوکلاو:

• مأموریت نگهداری و کنترل دستگاه اتوکلاو باید به افرادی که تجربه و آموزش دیده هستند واگذار شود.
• باید یک برنامه منظم کنترل و بازرسی از درب‌ها و محفظه وجود داشته باشد که از پیش آمدن خطرات و مشکلات بعدی جلوگیری کند.
• بخاری که درون محفظه برای استریل جمع آوری می‌شود باید عاری از هر گونه مواد شیمیایی باشد.
• در حال کار بادستگاه اتوکلاو حتماً از دستکش‌ های عایق گرما و عینک‌های مخصوص کار استفاده کنید.
• تا زمانی که دستگاه روشن است به هیچ عنوان برای خارج کردن و یا پاک کردن و یا خشک کردن وسایل آن اقدام نکنید.
• پیچ‌هایی که با آن‌ها درب را سفت می‌کنید، هرگز در حین کار آن‌ها را دست‌کاری نکنید.
• برای اینکه از به وجود آمدن رسوب در درون اتوکلاو جلوگیری کنید بهتر است از آب مقطر به جای آب معمولی در آن استفاده کنید.
• میزان آبی که درون محفظه قرار داد به هیچ وجه نباید از انتهای قسمت پایین محفظه بالاتر برود.
• برای اینکه در محفظه محکم باشد باید پیچ‌هایی که در روبه روی هم قرار دارند را به طور هم‌زمان ببندید تا بخار از دربان خارج نشود.